Pomniki górników i hutników

W ramach jubileuszu 15-lecia Akademii Górniczej 7 grudnia 1935 r. przed wejściem do gmachu głównego odsłonięte zostały rzeźby górników i hutników. Ich autorem był artysta rzeźbiarz Jan Raszka. Figury wykonane zostały z drewna i cegły pokrytej zaprawą ceramiczną. Były symbolami zawodów, dla których uczelnia kształciła specjalistów. Z czasem kamienne rzeźby uległy zniszczeniu, częściowo wskutek ostrzału artyleryjskiego wojsk radzieckich w styczniu 1945 r. oraz późniejszej erozji. Rozebrano je ostatecznie w 1954 r.

Figury górników i hutników w 1935 roku

20 października 1979 r. przy okazji obchodów 60-lecia uczelni na cokoły przed gmachem głównym AGH powróciły rzeźby górników i hutników, zgodne z przedwojennym pierwowzorem.

Od wielu lat wychowankowie AGH przy każdej okazji postulowali przywrócenie tych figur. Z tych to względów Komitet Jubileuszowy i Stowarzyszenie Wychowanków AGH – jako pierwszoplanowy postulat związany z Jubileuszem – postawiły za zadanie ich odbudowę. Figury były chyba jedynymi postaciami w Krakowie symbolizującymi pracę robotników, tak szczytnych i nadzwyczaj istotnych w gospodarce narodowej zawodów, jakimi są górnictwo i hutnictwo. Ogólna piecza nad całością tego zagadnienia została powierzona prof. dr. hab. inż. Zbigniewowi Englowi. Olbrzymi udział w realizacji tej inwestycji posiada Hutnicze Przedsiębiorstwo Remontowe pod kierownictwem dyrektora naczelnego doc. mgr. inż. Jana Stokłosy przy współudziale Oddziału Krakowskiego HPR pod kierownictwem dyrektora mgr. inż. Andrzeja Budzowskiego i mgr. inż. Zbigniewa Strzeleckiego. Wykonało ono nieodpłatnie roboty budowlane, których wartość można oszacować na około 1 milion złotych. Również nadzwyczaj owocna okazała się pomoc przewodniczącego Związku Zawodowego Hutników, posła na Sejm PRL Antoniego Sety, który w dużej mierze przyczynił się do przyjęcia robót przez Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych i do terminowej ich realizacji.

—Leskiewicz W., Jubileusz 60-lecia Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Kraków 1980, s. 4-5

Brązowe posągi - o wadze 11 ton każdy - zostały wykonane przez rzeźbiarzy: Jana Sieka (rzeźby hutników) i Bogusza Salwińskiego (rzeźby górników). Surowiec do budowy, przekazany przez Stowarzyszenie Wychowanków AGH, pochodził m.in. z ogólnopolskiej zbiórki przeprowadzonej wśród absolwentów.

Obie wersje – oryginalna (1935 r.) i odtworzona (1979 r.) – różnią się wysokością: historyczne figury mierzyły 2,4 m, a współczesne – 5 m.

Grupa górników:

• sztygar (po lewej) – górnik, należący do dozoru górniczego kopalni: w prawej ręce trzyma żelazko (młotek), zarzucone na ramię, a lewą ręką unosi nad głowę lampę górniczą,

• rębacz dołowy (po prawej) – górnik, fedrujący w pokładzie węgla kamiennego na przodku w kopalni: w prawej ręce trzyma oskard (kilof), a lewą ręką ociera pot z czoła.

Obaj górnicy ubrani są w kitel (po lewej) i kaftan (po prawej), jeden z nich ma na głowie kołpak górniczy, a drugi jest bez nakrycia głowy, przy czym niekiedy ich postacie mogą także chronić skóry górnicze.

Grupa hutników:

• garowy (po lewej) – to jeden z hutników z obsługi wielkiego pieca: trzyma oburącz chochlę do pobierania z wielkiego pieca próbki płynnej surówki i wlewa ją do kokili,

• piecowy (po prawej) – to jeden z hutników z obsługi pieca martenowskiego: oparty oburącz na gracy do udrażniania strugi stali, spuszczanej z tego pieca do kadzi.

Obaj hutnicy ubrani są w odzież ochronną, tj. ich postacie ochraniają fartuchy azbestowe, zaś na głowach mają kapelusze filcowe i okulary, chroniące oczy przed promieniowaniem. Przedstawienia postaci są adekwatne do stanu techniki i technologii hutnictwa w Polsce w okresie międzywojennym.

—Wikipedia

Montaż figur górników i hutników w 1979 roku

30 sierpnia 2024 roku jeden z górników został ubrany w skafander i hełm astronauty. Była to inicjatywa promująca międzynarodowe zawody łazików marsjańskich European Rover Challenge – prestiżowe wydarzenie sektora robotyki kosmicznej – które odbyły się w Krakowie w dniach 6-8 września 2024 roku.

Bibliografia

Książki

• 75 lat Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. Kraków 1994, [foto]

Inne

• Górnik z pomnika przebrany za astronautę [online] [przeglądany 3.09.2025]. Dostępny w: https://www.agh.edu.pl/aktualnosci/detail/gornik-z-pomnika-przebrany-za-astronaute